توسعه پایدار

 

     گذشتگان ما عناصر شهری و روستایی را با محیط مرتبط ساخته ومعیشت و کار وزندگی را بر اساس آن قرار می دادند.انقلاب صنعتی با کشف نیروی بخار.....و اختراع ماشین تحولات شگرفی را که قبل از آن در حیات بشری معنا و مفهومی نداشت باعث شد با پیشرفت و توسعه بهداشت و دانش پزشکی باعث افزایش طبیعی رشد جمعیت شد. کاهش جمعیت روستاها و مهاجرت بی رویه به شهرها باعث به سیطره رفتن نا مناسب اراضی شد و کاربریهای ناهماهنگ اراضی بسیاری از باغها و مزارع و جوانب داخل و خارجی شهرها را به تغییر عملکرد وا داشته است.

        تحولات عصر صنعت اگرچه بسیاری از معضلات بشر را حل کرده اما رابطه منطقی او با محیط را بر هم ریخته است و باعث شده انسانها برای رفع نیازهایشان محیط را به انحصار خود در آورند.مشکلات یاد شده منجر به بحثهایی جهت حل این معضلات و یافتن راه کارهای مناسب برای کاهش مشکلات و جلوگیری از فشار بر محیط زیست تحت عنوان توسعه پایدار شده است.

     با توجه به قابل ملاحظه و مستمر افراد،محققین و دولتها در مورد مسئله پایداری زیست محیطی در سه دهه پایانی قرن بیستم،به نظر می رسد تقاضا برای توسعه پایدار شهری و شهرهای پایدار مهمترین چالش فراروی بشر در قرن بیست و یکم باشد.از سوی دیگر جستجو برای یافتن شهر ایده ال یعنی آن شکلی از شهر که بتواند هم امتیازات تکنولوژیک و هم روحیه سالم زندگی روستایی را بر اساس ایده های روشنگرانه عدالت اجتماعی بیان کند یکی از دلمشغولی های مهم فلاسفه،مصلحان اجتماعی،شهرسازان و....بوده است.

      در حالی که 3 درصد جمعیت جهان در سال 1800 در شهرها زندگی می کردند،این رقم با انقلاب صنعتی در آغاز قرن بیستم به 15 درصد و در سال 1950 به 29 درصد و در سال 1995 به 44/8 درصد رسیده است.       و در آغاز قرن بیست و یکم جمعیت شهری دنیا به مرز 50 درصد رسیده که پیش بینی می شود تا 20 سال دیگر نزدیک به 2میلیارد نفر دیگر به جمعیت شهری دنیا اضافه گردد.در سالهای اخیر شهرنشینی بر شهر سازی غلبه کرده و باعث ناپایداری در ابعاد اخلاقی،اجتماعی،آلودگی آب،خاک و محیط زیست گردیده است.

بحرانهای زیست محیطی امروزه به گونه ای افزایش یافته که برای حل آنها مفاهیمی چون شهر سبز،شهر قابل زندگی،توسعه پایداری و توسعه پایدار شهری به وجود آمده تا بلکه بتواند این معضلات را تا حدودی کاهش دهد.

  واژه توسعه پایدار را اولین بار به طور رسمی برانت لند درسال 1987 در گزارش آینده مشترک مطرح کرد.این واژه در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداری صحیح و کارا از منابع پایه طبیعی مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرفی مطلوب است که با بکارگیری امکانات فنی و ساختار مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده بطور مستمر و رضایت بخش امکان پذیر می شود.

     توسعه پایدار عبارت است از توسعه ای که نیازهای نسل امروز را برآورده کند بدون آنکه توانایی نسلهای آینده را برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند.

      امروزه ضرورت توجه به توسعه پایدار از جمله اموری است که همگان در آن توافق دارند.فعالیتهای انسانی در کره زمین با استفاده از منابع به شیوه کنونی فرصتها و امکانات نسلهای آینده را به خطر می اندازد.شهرها جایگاه اصلی فعالیتهای انسانی اند و بزرگترین مصرف کننده منابع طبیعی نیز هستند.پایداری شهرها صرفا مربوط به تحولات زیست محیطی نیست بلکه رسیدن به پویایی اقتصادی،محیط قابل زندگی و برابری اجتماعی از جمله موارد دیگر آن است.

      توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را معادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی مانند بهداشت، آموزش،رفاه و... را شامل می شود.

      در این شرایط جهت توسعه پایدار شهری 2 بحث و نظریه اصلی و متضاد در اواخر قرن بیستم ارائه شده اند :

الف)متراکم کردن وفشرده سازی شهری        ب)پراکنش وگستردگی شهری

در سالهای اخیر مفاهیمی مختلف از پارادایم توسعه پایدار ارائه شده است که بیشتر بخشهای آن را شاخه های مختلف جغرافیا تشکیل می دهند.چنانکه توسعه پایدار شدن مفاهیمی مثل شهر سبز،بوم سبز،شهر قابل زندگی،شهر چاره جو و شهر محیطی نام می برند.ملاحظه می شود که قلمرو پارادایم توسعه تنها به حافظت از محیط زیست طبیعی و یا حیاط وحش محدود نمی شود.بلکه مفاهیمی نظیر شهر، روستا، انرژی، عدالت اجتماعی، توزیع عادلانه ثروت، مشارکت مردم در تصمیم گیری و برنامه ریزی ها شامل می شود.توسعه پایدار به همان میزان که ابعاد جهانی دارد،به همان نحو نیز دارای ابعاد محلی است،یعنی در توسعه پایدار یک نوع کنش متقابل بین فرایندهای محلی و جهانی دیده می شود.

        طرفداران نظریه شهر فشرده عمدتا از کشورهای اروپایی بوده و از نمونه شهرهایی چون رم، بارسلونا، پاریس،آمستردام، لندن و... به عنوان شهرهایی که بیشترین سر زندگی روحیه فعالیت شهری و تعاملات اجتماعی و جذب توریست را داشته اند و در عین حال کمترین مصرف سوخت های فسیلی برای مصارف وسائل نقلیه موتوری و حمل ونقل را داشته اند نام می برند.در مقابل نظریه دوم تحت عنوان تمرکز زدایی مطرح و عمدتا توسط استرالیایی ها و آمریکایی ها دفاع می شوند.در این توسعه شهری اگرچه ناظر بر پرمصرف ترین شهرها از نظر سوختهای فسیلی و اثرات مخرب محیطی و آلاینده ها و گازهای گلخانه ای است لکن به واسطه وسعت سرزمینی این کشورها اثرات آلاینده ها وتخریب محیطی دراین شهرها کمتر به صورت متمرکز قابل مشاهده است.     در این راستا آنچه که از تحقیقات در سطح جهان و تا کنون انجام شده نشان می دهد که رویکرد شهر فشرده به اهداف توسعه پایدار نزدیک تر است .

در توسعه پایدار شاخصهای توسعه انسانی جایگاه خاص دارد و امروزه این شاخصها عبارتند از :

1)سطح زندگی    2)دانش    3)طول عمر     4)آزادی مدنی

آنچه که در این میان نباید فراموش کرد،اهمیت و نقش آموزش در توسعه پایدار است.بیشتر تئوری های شهر فشرده تاکید بر ارتباط فرم شهری و کیفیت زندگی داشته اند.متراکم سازی شهری باعث ایجاد نواحی شهری امن تر و سرزنده تر می شود و علاوه بر این باعث حمایت از مشاغل و تعاملات اجتماعی نیز می گردد.

      به عنوان یک راهبرد،ریشه و اساس توسعه پایدار شدن در مناطق روستایی نهفته است،فقر،فقرای روستا را به علت بهره برداری از اراضی روستاها می راند و به جمع حلبی آبادیهای شهر می پیوندد.بنابراین توسعه شهری برای آنکه توسعه ای موزون و هماهنگ با ناحیه و پایدار باشند،می تواند توسعه ناحیه اعم از شهر و روستا را به همراه داشته باشد.توسعه پایدار شهری از چهار جنبه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و نهادی سعی در حل مشکلات دارد.

    توسعه پایدار شدن را می توان اینگونه تعریف کرد:تغییر تراکم کاربری و کاربری اراضی شهری جهت رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن حمل و نقل فراغت و... به گونه ای که شهر از نظر محیطی قابل سکونت و زندگی از نظر اقتصادی قابل دوام واز نظر اجتماعی دارای برابری باشد.

اصول توسعه پایدار شهری :

1)ارتباط با طبیعت

2)امنیت و ایمنی

3)ارزیابی و برنامه ریزی صحیح

4)آگاهی و دانش  

5)حفظ منابع غیر قابل تجدید 

6)کنترل و طرز عمل دفع مواد زاید و بازیافت آنها

منابع :

1)اقتصاد پایدار عباس افشار

2)برنامه ریزی ناحیه ای - حسین زاده، دلیر

3)برنامه ریزی کاربردی اراضی شهری- رضویان،محمد تقی

4)اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا- شکوهی، حسین

5)توسعه پایدار شهری- طبیان، منوچهر

6)توسعه پایدار شهری- موحد،علی

7)مقاله پژوهشی دکتر محمد رضا مثنوی